2008’de yasanan küresel ekonomik kriz birçok ülkeyi kaynak yaratma konusunda yeni arayışlara itmiş ve bu ülkelerin hükümetleri yabancı yatırımcılara oturum hakları ya da vatandaşlık vererek ülkelerinin kaynak ihtiyaçlarına çözüm olmuşlardır.
2017 yılına gelindiğinde, küresel anlamda artan ekonomik ve politik riskler, ülkeler arasındaki gerginlikler; yatırımcılara yönelik oturum ve vatandaşlık programlarına olan talebin,2016 yılında olduğu gibi artan bir eğilimle devam edeceğini gösteriyor. Diğer taraftan İngiltere’nin AB’den çıkma kararı, ABD’de yeni başkanlık dönemi, AB ülkelerinde artış gösteren radikal ulusalcı akımlar ve Ortadoğu’da derinleşen sorunlar yatırımcılar için planlama yaparken dikkat edilmesi gereken konular.
Henley & Partners şirketinin Türk yatırımcılar için hazırladığı 2017 yılının en popüler ülkeleri:
a) Ekonomik Vatandaşlık Veren Ülkeler:
Malta
Antigua & Barbuda
St Lucia
b) Yatırım Yoluyla Oturum Veren Ülkeler:
Yunanistan
Portekiz
İspanya
c) Her Daim Popüler Olan Ülkeler:
ABD
Kanada
Ingiltere
d) Girisimciler Icin Programlar
Ekonomik vatandaşlık ya da yatırım yoluyla vatandaşlık veren ülkeler, yatırımcının o ülkede yerleşik olmadan, zamandan ve dil bilgisi gibi kriterlerden bagımsız olarak doğrudan vatandaşlık başvurusu yapabileceği ülkelerdir. Bu programlar; Malta, Kıbrıs Cumhuriyeti, Antigua & Barbuda, St. Kitts & Nevis, Grenada, St. Lucia ve Dominika’dir. Bu sene popülaritesi yüksek olacak 3 ülkeye bakacak olursak:
Malta
Malta Bireysel Yatırımcı Programı (Malta IIP) verdiği haklar ve sağladığı imkanlar açısından günümüzdeki en değerli ekonomik vatandaşlık programıdır. Avrupa Birliği üyesi 28 ülkede ve İsviçre’de yaşama, çalışma, eğitim imkanı sağlayan Malta vatandaşlığı, aynı zamanda ABD dahil 167 ülkeye vizesiz seyahat ayrıcalığı sunmaktadır.
Malta ekonomik vatandaşlık başvurusu için 3 yatırım kriterini yerine getirmek gerekmektedir:
– Malta hükümetine yapılacak en az 650 bin EURO hibe VE
– Malta’da en az 350 bin EURO değerinde gayrimenkul yatırımı ya da 5 yıl süreli, yıllık en az 16 bin EURO tutarlı konut kiralanması VE
– 150 bin EURO tutarlı 5 yıl vadeli Malta devlet tahvili yatırımı
Malta ekonomik vatandaşlık başvuruları ortalama 14 – 16 ay sürmektedir.
Antigua & Barbuda
Karayip adalarının beyaz kumsal plajları ve mavinin her tonu deniziyle ünlü bu güzel ülkesinin vatandaşlığını cazip yapan, Antigua & Barbuda pasaportunun Avrupa Birliği Schengen ülkeleri, İngiltere, İsviçre, Kanada dahil 130 civarında ülkeye vizesiz seyahat ayrıcalığı vermesidir. Eski bir İngiliz kolonisi olan, İngilizce konuşulan ve hukuki, beşeri sistemini İngiltere’den alan Antigua & Barbuda, aynı zamanda deniz ve güneş tutkunu birçok İngiltere, İsviçre, Hollanda, ABD, Kanada, Rus vatandaşları için ikinci bir adres olmuştur.
Antigua & Barbuda ekonomik vatandaşlık programı için 3 ayrı başvuru kategorisi vardır:
– En az 400 bin USD’lik gayrimenkul yatırımı VEYA
– En az 200 bin USD’lik Antigua NDF fonuna hibe VEYA
– 1.5 milyon USD onaylanmış iş yatırımı (birden fazla yatırımcı için 5 milyon USD)
Antigua & Barbuda ekonomik vatandaşlık başvuruları ortalama 5 – 7 ay sürmektedir.
St Lucia
Bu listeyi zorlayacak yeni bir program da St Lucia vatandaslık programıdır. Schengen bölgesi ülkeleri ve İngiltere’ye vizesiz seyahat avantajlari yaninda, ozellikle tek kisilik basvurulardaki maliyet avantaji nedeniyle en cazip vatandaslik programi olmaya aday olan St Lucia’nin istedigi kriterler:
– En az 300 bin USD gayrimenkul yatırımı VEYA
– En az 100 bin USD’lik St Lucia hükümetine hibe
Karayip programları maliyet ve fayda ekseninde değerlendirildiğinde; hibe yoluyla tek kişilik başvurularda St Lucia ve Dominika, hibe yoluyla aile başvurularında St Lucia ve Grenada ve gayrimenkul yatırımı başvurularında Antigua ve Barbuda öncelikli olarak düşünülebilecek programlardır. Grenada’da Karayip ulkeleri arasinda Cin Halk Cumhuriyeti’ne vizesiz giris imkani veren tek ulke konumunda oldugundan, ozellikle Cin Halk Cumhuriyeti ile is yapanlar icin tercih nedeni olabilir.
Yatırım Yoluyla Oturum Programları
Yunanistan
Yunanistan oturum programı 2017 içerisinde Türkler için en çok talep görecek ülke programlarından biri olmaya adaydır. Kültürel ve coğrafi yakınlık, benzer yeme – içme zevki, eğlence anlayışı ile Yunanistan halihazırda yurtdışı seyahatseverler için tercih edilen bir AB ülkesidir.
Yunanistan en az 250 bin EURO gayrimenkul yatırımı yapan AB dışı ülke vatandaşlarına Yunanistan’da sürekli oturum hakkı vermektedir. Yunanistan’da sürekli oturum alan yatırımcılar AB Schengen bölgesi içerisinde vizesiz dolaşım hakkına da sahip olurlar. Oturum hakkı çalışma hakkını vermez ancak yatırımcılar şirket kuruluşu yoluyla kendi işini yapabilirler.
Oturum her 5 yılda bir yapılan yatırımın devam etmesi koşuluyla uzatılır. Oturum başvurusuna aileler anne – babalarını dahil edebilirler. Çocuklar, oturum haklarını 21 yaşına kadar kullanabilirler, daha sonra 24 yaşına kadar uzatım alınabilir. Yunanistan vatandaşlığı 7 yıllık oturum sonrasında mümkün olabilir.
4 kişilik bir çekirdek aile için toplam maliyet 250 bin EURO minimum gayrimenkul yatırımı ile beraber 300 bin EURO civarındadır.
Yunanistan’da gayrimenkul yatırımı yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlardan biri; sınırlarındaki adalarda ve şehirlerde yabancıların gayrimenkul alımlarının sınırlandırılmış ya da özel izne tabi tutulmuş olmalarıdır. Yatırım için en sağlıklı bölgeler Atina, Selanik, Girit, Mikonos olarak düşünülebilir.
Yunanistan yatırım yoluyla oturum başvuruları ortalama 3 ay sürmektedir.
Portekiz
Özellikle bu programlardan; yoğun bir şekilde bir vatandaşlık programı gibi tanıtılan Portekiz Altın Vize programına (PGRP) değinmekte fayda var.
PGRP 8 Ekim 2012’de yürürlüğe giren, AB ülkesi dışındaki ülke vatandaşlarına Portekiz’de yatırım yoluyla yaşama, çalışma hakkı veren bir programdır.
Yatırım şartlarına bakıldığında Portekiz’de en çok tercih edilen iki yöntem aşağıdaki gibidir:
• 500 bin EURO gayrimenkul yatırımı
• 1 milyon EURO finansal yatırım
Yönetmeliklerde yer alsa da uygulamada daha detaylı ve pürüzlü bir süreç gerektirdiği için, çok fazla kullanılmayan diğer yatırım şartları:
• 10 kişilik istihdam yaratacak işletme
• 350 bin EURO gayrimenkul yatırımı (30 yaş üzeri bina / kentsel dönüşüm bölgesi)
• 350 bin EURO AR-GE yatırımı
• 250 bin EURO sanatsal, mimari yatırım, tarihi eserlerin korunması yatırımı
• 500 bin EURO girişim sermayesi yatırımı
Oturum izni sürekli değildir; bu hak yatırımın devamına bağlı olarak ve yılda ortalama 7 gün (1. yıl 7 gün, 2 – 3. yıl toplam 14 gün, 4 – 5. yıl toplam 14 gün) Portekiz’de bulunma zorunluluğunu yerine getirerek ilk sene sonunda ve sonrasında da her iki senede bir yapılacak yenilemelerle devam ettirilir.
5. yılın sonunda sürekli oturum hakkı kanunda belirtilen şartlar çervesinde elde edilebilir. Ve 6 sene yasal oturum sonrasında yine kanunda belirtilen şartlar çerçevesinde ve Portekizce bilgisiyle vatandaşlık başvuru hakkı doğabilir. Bu programda yasanan temel sorun PGRP oturum hakki için çıkarılan kanunlar ile vatandaşlık kanunlarının bir bütünlük içinde olmamalarıdır. Diğer bir deyişle, kanun yapıcı programı bir oturum programı olarak tasarladığından, vatandaşlık kanunlarında bir degişikliğe gitmemiştir. Buradaki gri alan genelde gayrimenkul sektöründeki oyuncular tarafından kullanılan, GPRP’nin vatandaşlık sağlayan bir oturum programı olduğu yönünde bir argumana dönüşmüştür.
Burada yürütülen mantık şu şekildedir: “Portekiz’de 6 yıl kanuni oturum sonrasında Portekizce bilgisiyle beraber Portekiz vatandaşlığı başvuru hakkı doğabilir. PGRP yatırımcılara yılda bir hafta Portekiz’de geçirerek 6 yıl kanuni oturum hakkı vermektedir. O zaman “PGRP ile yılda ortalama 7 gün Portekiz’de geçirerek vatandaşlık alınabilir”.
Bu yürütülen mantık haliyle vatandaşlık başvurularında karar mercii olan siyasi iktidarin mantığı değildir.Kanun koyucu programı bir oturum programı olarak tasarladığından, değerlendirmeler bu çercevede yapılacaktır.
Peki, vatandaşlık değerlendirmesinde ne dikkate alınacaktır? Bu sorunun cevabı birçok AB ülkesinde uygulanan efektif oturum kriterleri olacaktır. Efektif oturum kriterlerinde dikkate alinacak olan, yatırımcının oturum bağlarının Portekiz’de oluşmuş olması, temel yerleşim adresinin Portekiz olması, çocuklarının okula gitmesi, zamanının büyük kısmını Portekiz’de geçirmesi, Portekiz’de vergi vermesi gibi noktalar olacaktır.
Eğer yerleşim düşünülüyorsa, Portekiz Avrupa’da güzel bir oturum alternatifi sunmaktadır. Eğer yerleşim düşünülmüyorsa programın sadece bir oturum programı olduğunu anlamak ve sadece bir hafta Portekiz’de zaman geçirerek vatandaşlık alınamayacağını bilmek gerekir.
İspanya
Portekiz benzeri bir oturum programı da 2013 yılından kanunlaşan İspanya Altın Vize Oturum programıdır. İspanya oturumu icin yatırımcının ispanya ekonomisine önemli ölçüde katkı yapması beklenir ve bu katkı aşağıdaki şekillerde olabilir:
– En az 500 bin EURO değerinde gayrimenkul yatırımı
– En az 2 milyon EURO İspanya devlet tahvili yatırımı
– En az 1 milyon EURO İspanya’da bir finansal kuruluşta mevduat ya da bir İspanyol şirketine hisse yatırımı
– En az 1 milyon EURO İspanya’da bir yatırım fonuna ya da girişim sermayesi fonuna yatırım
– İspanya’da isdihtam yaratacak, sosyal ve ekonomik hayata pozitif katkı sağlayacak, teknolojik ve bilimsel gelişimi destekleyecek proje yatırımları
İlk olarak 1 yıllık yatırımcı vizesi alan yatırımcılar, ilk yıllarında İspanya’yı bir defa ziyaret ederek bu vizeyi 2’şer yıllık dönemlerde yenilenen oturum müsaadesine dönüştürürler. İlk 4 seneden sonra yenilemeler her beş senede bir yapılır. Eğer İspanya’da sürekli bir yerleşim yapılırsa, ilk 5 sene sonunda uzun süreli sürekli oturum hakkı alınabilir. Sürekli oturum hakkı icin ilk 5 senede İspanya dışında 10 aydan fazla bulunmamak ve İspanya’yı ardı ardına 6 aydan fazla terketmemek gerekir.
10 sene fiili oturum sonrasinda vatandaşlık basvuru hakkı doğsa da, İspanya’nın sadece belirli ve sınırlı sayıda ülke için (Genelinde İspanyolca konuşan ülkeler) çifte vatandaşlık hakkı tanıdığını bilmek gerekir.
2016 içinde oldukça popüler olan Macaristan Oturum Bonosu programı, 2017 ilk ceyreği sonunda Macar hükümeti tarafından sonlandırılmistIr.
Her Daim Popüler Ülke Programları
Oturum ve göçmenlik anlamında her zaman değinilmesi gereken üç ülke; ABD, Kanada ve İngiltere’dir.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
ABD birçok insan için fırsatlar ülkesi, inovasyonun merkezi, popüler kültürün kalbi olmuştur. Aileler için çocuklarının eğitiminde düşünülen ilk adrestir. ABD oturumunun (yeşil kart) ve vatandaşlığının vergisel boyutları yüksek gelirli aileler için düşünülmesi ve planlanması gerekli bir unsur olsa da, ABD sunduğu fırsatlar ve imkanlar ile 2017 yılında da yeni bir yaşam kurmak isteyenler için öncelikle düşünülecek bir ülke olacaktır.
ABD yatırımcı göçmenlik programı (EB5) çerçevesinde “Yeşil Kart” Amerika’da Bölgesel Yönetim Merkezleri (Regional Centers) nezdinde yapılacak 500 bin USD’lik özel proje yatırımı ile ya da doğrudan iş yatırımı ile alınabilir.(Yatırım tutarı işsizliğin oranının düşük olduğu merkezlerde 1 milyon USD’dir).Yapılan yatırımın dönüşü için gerekli olan süre 5 yıldır. (500 bin USD’lik asgari yatırım tutarının 1,350,000 USD’a cıkarılması teklifi ve programla ilgili yeni duzenlemeler 2017 yılının Eylul ayında karara bağlanacaktır)
Yatırım karşılığında ABD hükümeti, her 500 bin USD yatırım için 10 kişilik istihdam yaratılmasını beklemektedir. Bölgesel Yönetim proje yatırımlarında istihdam verileri doğrudan ve dolaylı istihdam üzerinden ekonomik modellerle hesaplanırken, bireysel iş yatırımlarında sadece doğrudan istihdam hesaplanır ve tüm yatırımcı göçmenlik başvuru bürokrasisi iş sahibinin sorumluluğundadır. Bu nedenle EB5 başvurularının yüzde 80’i proje yatırımları şeklinde yapılmaktadır.
Yeşil kart ilk aşamada iki yıl süreli verilir ve ABD hükümetinin istihdamı rakamlarını teyit etmesi ile sürekli yeşil karta dönüşür. ABD hükümeti yatırımlara bir garanti vermez. Gerek yatırım riski, gerekse göçmenlik riski nedenleriyle proje seçimi EB5 başvurularında dikkat edilmesi gereken en önemli unsurdur. ABD vatandaşlığı 5 yıllık oturum sonrasında mümkün olabilir.
4 kişilik bir aile başvurusunda toplam maliyet 580 bin USD’yi bulmaktadır.
ABD yatırım yoluyla göçmenlik (EB5) başvuruları ortalama 16 – 20 ay sürmektedir.
Kanada
Kanada doğrudan yatırım yoluyla vatandaşlık veren bir ülke değildir, o nedenle çok kullanılan tabirle “Kanada Vatandaşlığı Başvurusu” söz konusu değildir, yapılan başvuru göçmenlik başvurusudur. Vatandaşlık başvuru hakkı ancak göçmenlik statüsü alındıktan sonra, Kanada’da 6 yıl içerisinde 4 yıl fiziki olarak geçirerek, elde edilebilir (Yeni yasa teklifi ile bu surenin 5 yil icerisinde 3 sene Kanada’da bulunma zorunlulugu olarak duzenlenmesi bekleniyor).
Kanada’nın çok bilinen Federal Yatırımcı Göçmenlik programı 2015 yılı itibariyle kapatılmıştır. Fransızca konuşulan Quebec eyaleti, kendi Yatırımcı Göçmenlik programını (QIIP) başvuru kotaları (Fransızca konuşan yatırımcılar kotaya tabi olmadan başvurabilir) uygulayarak dönemler halinde devam ettirmektedir. Yeni basvuru kabulu donemi 29 Mayis 2017 – 23 Subat 2018 tarihleri olarak belirlenmistir. Bu sure zarfinda toplam 1900 basvuru Kabul edilecektir. Bu basvurular icinde 1330 basvuru Cin Halk Cumhuriyeti, Hong Kong ve Macau’ya ayrilan kontenjandir.
QIIP başvuru için gereken şartlar:
– 1.6 milyon CAD net malvarlığı (eşler adına toplam)
– 800 bin CAD Quebec eyaleti tahvillerine 5 yıl vadeli, “0” faizli yatırım (bu tutar 220 – 250 bin CAD karşılığında finanse edilmektedir)
– Son 5 senede en az 2 sene aktif işletme ya da yöneticilik tecrübesi
Kanada’nın diğer ekonomik yolla göçmenlik başvuruları eyaletler bazında yönetilen Girişimci Göçmenlik programlarıdır. Her eyaletin kendine özgün başvuru kriterleri olsa da, tüm girişimci programlardaki ortak nokta başvuru sahiplerinin aktif olarak çalışma zorunluluğudur.
İş modelleri Kanada’da girişim sermayesi şirketleri, melek yatırımcılar tarafından desteklenebilecek yatırımcılara yönelik olan “Start Up Visa”, çok küçük bir gruba hitap etse de, değerlendirilebilecek bir göçmenlik programıdır.
Kanada yatırımcı / girişimci göçmenlik programları düşünülenin ya da söylenenlerin aksine başvuru şartları nispeten ağır, bekleme süreleri uzun ve oturum zorunluluğu gerektiren programlardır.
İngiltere
İngiltere’nin Türk vatandaşlarına özel uyguladığı “Ankara Anlaşması (AA)” hükümlerince verdiği girişimci vizesi, gerçek anlamda iş kurmak ve işinin başında olarak İngiltere’ye yerleşmek isteyenler için çok avantajlı bir programdır. AA çerçevesinde kurulacak işler için bir sermaye zorunluluğu gerekmese de, sağlıklı bir iş planı girişimci vizesinin alınabilmesi için çok önemlidir. İlk olarak bir senelik vize verilir, bir sene sonrasındaki değerlendirmelerde İngiltere hükümeti yapılan işin gerçekliği konusunda tatmin olursa, girişimci vizesi 3 sene daha uzatılabilir. AA çerçevesinde verilen girişimci vizelerinde başvuru sahibinin en az 9 – 10 ayını İngiltere’de işinin başında geçirmesi beklenir. 4 sene oturum sonrasında sürekli oturum hakkı (ILR) alınabilir ve 5 seneden sonrada vatandaşlık başvurusu mümkün olabilir.
İngiltere AA, aktif iş planlayan ve tam zamanlı işinin başında İngiltere’de yaşamak isteyecek Türk girişimciler için en uygun programdır.
GIRISIMCILER ICIN PROGRAMLAR
2017 icerisinde is kurulusu yoluyla Karadag (Montenegro) ve Estonya gibi ulkelerde oturum basvurularinin artmasi beklenebilir. Estonya’nin AB uyesi bir ulke olmasi ve start-up sirket yatirimlarina verdigi destek ve avantajlar ile Karadag’daki dusuk vergi oranlari ve AB uyeligi beklentisi, bu iki ulkeyi 2017 yilinda cazibe merkezi haline getirebilir.
Henley & Partners Turkiye Direktoru
Tolga Habali, RCIC
