Turizmci ve gazeteci Cem Polatoğlu’nun Güney Amerika seyahati sırasında en beğendiği yerlerden olan Bolivya – Peru Gezi Rehberi.
BOLiVYA (La Paz, Titicaca Gölü), PERU (Lima, Cuzco, Machu Pichu)
La Paz;
Bolivya’da il durak başkent La Paz. Dünyanın en yüksek başkenti. Tam 3700m yükseklikte. Bırakın yürümeyi, nefes almakta zorluk çekiyoruz. Sigara içenler şanslı. Onların daha az oksijene ihtiyacı var. Haraketlerimiz ay’da yürür gibi ağır. Burundan derin nefes alıp ağızdan veriyoruz. Rehberimize ilk sorum; Biz parmağımızı kaldıramazken, bu adamlar bunca çocuğu nerede ve nasıl yaptılar? Cevap tek kelime; “Coca”. Kokain yani? Asla. Coca bu. Bitki. İyi de bu Kokainin öz maddesi değil mi? Ona bakarsan CocaCola’ın da öz maddesi bu. Peki, nerden buluruz? Bakkaldan… Hı ????!! Evet, Bakkaldan.
Aldık bi paket. Nasıl kullanılıyor?; Yaprağın ortadaki damarı acı. Onu çıkartıp çiğniyorsun. Yaprağın suyu çıkıyor. Emiyorsun. Bu şekilde kullanmayanlar için hazır coca çayları var, onu içebiliyorlar. Bir de benzeri bir bitki; “Mate”. Onun da sadece çayı makbul. Peki işe yarıyor mu? Yarıyor valla. Hani parmağının kalkmasını bırak, 290-260-390 pazarcı kadınlar bile adamın gözüne seksi geliyor.
Bolivya sokakları dünyadaki en renkli sokaklar. Giysiler Anadolu’dan da renkli. Kadınların kafalarında, ters takılmış düdüklü tencere benzeri şapkalar var. Bu kültür İspanyollardan kalma. İspanyol işgali sırasında sadece asil İspanyol kadınlarının şapka giyme izinleri varmış. İspanyollar gittikten sonra kendini İspanyol kadını ile özleştiren Bolivyalı, ilk iş olarak şapkayı taklit etmiş. Ama sanki biraz kafalarına küçük gibi durmuş. Şapka içinde kalan küçük hazneye saçlarını topuz yaparak toka ile sıkıştırıyorlar. Sokaklarda, pazarlarda ve dükkanlarda hep kadın satıcılar var. La Paz erkekleri sokaklarda pek gözükmüyor. Anlamadım. Ya çok tembeller yada çocuk yapmak için evde yatarak enerji topluyorlar. Kadınları çok gururlu. Nasıl mı anladım? Önce pazarda Mantar satan bir kadının fotoğrafını çekmek için izin istedim. İzin yok.
E bi fotoğraf çekemeyeceksek niye geldik ki buraya? Bastım deklanşöre, aynı anda 5-10 tane mantar kafamda patladı. Bir sonraki sırtımda patlayan sebze; domates. Bu durumda karpuzcu kadının önünden dahi geçmedim. Aklıma padişahın sarayının önünde patlıcan satan seyyar satıcı geldi. Gürültüden rahatsız olan padişahın muhafızları, her bir patlıcanı adamda “muhafaza!” ettikçe satıcı gülüyormuş. Nedenini sormuşlar. “Bekleyin, arkadan karpuzcu geliyor” demiş. Dükkanlarda kurutulmuş Lama Cenini satanlara rastladım. Sordum. Büyü içinmiş. Nerede yakıp, külünü toprağa gömersen oranın bereketi artarmış.
Ülkede temizlik işçileri ve ayakkabı boyacıları yüzlerini o sıcakta kar maskesi ile kapatıyorlar. Nedeni bu işleri aşağılayıcı iş olarak nitelendirmeleri ve tanınmak istememeleri. Dolmuş sistemi aynen bizdeki gibi. Emlak vergi sistemi de bizdeki gibi olmalı. Çünkü bir evden emlak vergisi ancak boyası, badanası herşeyi bittikten sonra alınabiliyor. Bu durumda hiçbir ev, hatta villa bile bitmiyor.
Nüfüs’un %60’ı yerli, %30’u melez, %10’u ispanyol asıllı. Yerli halkdan ne birtane beyaz saçlı, ne de bir kel gördüm. Sırrı nedir bilinmez. Özellikle kadınların ömürleri çok uzun.. Rahmetli babam “karının iyisi 6 ay yaşar” derdi. Buraya uymaz. Çünkü ortalama kadın yaşamı 100 sene.
Titicaca Gölü;
Bu da dünyanın en yüksek gölü. Denizden 3.810m. Bayağı da büyük. 194 km uzunluk ve 65 km genişlik. Eski uygarlıklardan Aymara dilinde Titi “büyük kedi-puma”, Kak ise “kaya” Quechua dilinde ise kurşun rengi kaya. Göldeki saz topakları (tatora) zamanla birleşerek yüzen adacıklar haline gelmiş. Düşmanlarından kaçan bazı medeniyetler bu yüzen adacıklarda köyler yapıp yaşamışlar. Düşman geliyo. Hooop çek kürekleri. Komşuyu sevmedim. Hadi öteye. Biraz turistik de olsa, halen ada üzerinde yaşam var. Turistik eşya ve ev erkeklerinin ördüğü şapka, eldiven, kazak satarak geçiniyorlar. Gölün birde köpeklerden büyük 6 kişiyi doyuran kurbağaları ve uçamayan ama suyun üzerinde koşan titicaca dalgıcı isimli minik kanatlı kuşları meşhur.
PERU
Cuzco-Machi Picchu
Çocukluğumdan beri hayalim Machi Picchu’ya çıkmak, İnka uygarlığının kalıntılarını yerinde görmekti. Allah bugüne nasip etti. Şehir, İnka’lı bir hükümdar Pachacutec Yupanqui tarafından 1450 yıllarında Yaşlı Zirve (Quechua dilinde: Machu Picchu) denen dağın eteklerinde inşa ettirilmiş. Machi Pichu’ya en yakın konaklama Cuzco’da. Şehir çok küçük olmasına rağmen oldukça hareketli gece yaşantısına sahip. Tabi nedeni şehre ziyarete gelen yabancılar. Ertesi gün yolculuk sabahın 5’inde. Cusco şehrinden Aguas Calientes köyüne trenle gidiyoruz. Bu köyden sonra 8 km lik bir otobüs yolculuğu yapılıyor. Machu Picchu 200 den fazla merdiven sistemiyle birbirine bağlı olan taş yapıdan oluşuyor. Şehrin 3000 basamağı bu gün hala iyi durumda.
LiMA
Güney Amerikanın en modern şehirlerinden biri. Şehrin tam orta yerinden denize girmek mümkün. Şehrin gece hayatı kıvrak Peru müziği ile birleşince tadına doyulmuyor.
Ülke Bilgileri;
BOLiVYA: Bolivya, para birimi Peso olan, Ernesto Che Guevara‘nın Devrim hazırlığındayken Bolivya askerleri tarafından yakalanıp öldürüldüğü Güney Amerika ülkesidir. Başkent; La Paz. İspanyol Sömürgeciliği döneminde Yukarı Peru olarak adlandırılan bu bölgeye daha sonra Güney Amerika’yı İspanyol boyunduruğundan kurtaran Simon Bolivar’ın anısına Bolivya (Bolivar’ın ülkesi) ismi verilmiştir. Başkent; Sucre (anayasal) La Paz (idari). Resmi dil(ler) İspanyolca, Quechua, Aymara. Hükümet, Cumhuriyetle idare edilir, Başkan; Eva Morales Bağımsızlık; İspanya’dan 6 Ağustos 1825 Yüzölçümü; Toplam 1.098,581 km² Nüfus: 2007 yılında 9,119,152. Para birimi: Boliviano
PERU: Kuzeyde Ekvador ve Kolombiya, doğuda Brezilya, güneydoğuda Bolivya, güneyde Şili ve batıda Büyük Okyanus. Başkent; Lima Resmi dil; İspanyolca, Quechua, Aymara, Devlet: Anayasal cumhuriyet Cumhurbaşkanı:Alan García Pérez, Başbakan:Jorge Del Castillo Bağımsızlık: İspanya’dan 28 Temmuz 1821. Yüzölçümü 1.285.220 km² Nüfüs:27.968.000 Para birimi: Nuevo Sol . Nüfusun yüzde 45’i kızılderili kökenli. Bunlar ağırlıklı olarak Quechua (%40) ve Aymará (%5) konuşan halklara aittir. %40 melez olan halkın, %15 kadarı Avrupa kökenli. İkibuçuk milyon Perulu başta ABD, Avrupa ve Japonya olmak üzere yurtdışında yaşar. Peru bin yıllar boyunca Pre-İnka kültürüne sahip olan bir ülkedir. İlk göç eden yerleşimciler, M.Ö. 20.000 ile 10.000 yıllarına kadar bugünkü Peru’nun olduğu bölgeye gelmişlerdir. M.Ö. 4000 yıllarında tarla kurmaya ve hayvan yetiştirmeye başlarlar. Bugün halen daha ayırt edilebilen en eski kültür, M.Ö. 800 ile M.Ö. 300 yıllarına kadar var olmuş olan Chavín de Huántar ‘dır. Titikaka Gölü çevresinde M.Ö. 1. yüzyıldan itbaren M.S. 1000 yılına kadar Tiahuanaco kültürü oluşur. Sahilde, And nehirlerinin sulak alanlarında M.S. ilk binyılda Lambayeque Bölgesi civarında Mochica gibi farklı kültürler oluşur. İnka Krallığı’ndan önce, gelişmiş şehir kültürü olan Chimú’nun başkenti Chanchan’dı. İnka Krallığı 1200 civarında oluşur ve 1532’ye kadar bugünkü Kolombiya, Ekvador, Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili’nin büyük kısmına genişler. Peru’nun yüksek platosunda bulunan Cusco şehri İnka Krallığı’nın başkentidir.
İspanyollar 1532’den itibaren bu ülkeyi fethederler ve İspanya Krallığı adına Peru Valiliği’ni kurarlarlar ki bu valilik, zirvesine ulaştığında bugünkü Panama’dan, kıtanın en güney noktasına kadar ulaşmıştır. 1821’de ülke José de San Martín ve Simón Bolívar tarafından kurtarılır ve bağımsızlığını kazanır. Bununla birlikte isyanlar ve iç savaşlar modern bir devletin gelişmesine engel olurlar. Peru 1980’den beri Başkanlık Cumhuriyeti olarak tanımlanmasına rağmen demokratikleşme süreci şu ana kadar çok az sağlam bir yapıya oturur. Bu yüzden uluslararası insan hakları yardım kuruluşları, 2000 yılındaki seçim kampanyasında hatırı sayılır ölçüde düzensizlikler tespit etmiştir. Ülke başta altın ve bakır olmak üzere zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Bu madenler uluslararası şirketler tarafından işlenerek ihraç edilir. İlaveten balıkçılık ve tarım önemli bir rol oynar. Şeker kamışının yanında çok miktarda kahve ihraç edilir.Peru’da kayıtdışı ekonomi göze çarpar. illegal ekonominin en önemli öğesi koka ağacıdır. Bu bitkinin yaprakları başta yerli halka zevk ve tamamlayıcı besin olarak hizmet eder. Zira bu bitkinin çiğnenmesi açlık, yorgunluk, soğuk ve yükseklik hastalığı duygularını bastırır. Peru, dünya çapında koka hasatında %30 pay alır (2005) ve % 54 paya sahip Kolombiya’nın arkasında, %16’lık payı olan Bolivya’nın önünde, 2. sırada yer alır. Koka ekiminin yaklaşık %85’i illegal üretimde kullanılır. İllegal ihracattan elde edilen gelir, legal olanı fazlası ile geçer.
Not: Bazı resmi veriler vikipedia’dan alınmıştır.
***
Cem Polatoğlu
Andiamo Tur
